Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хорооны өнөөдрийн (2025.04.01) хуралдаан 11 цаг 13 минутад гишүүдийн 52 хувийн ирцтэй эхэлж, гурван асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.
Эхлээд Монголбанкны Хяналтын зөвлөлийн үйл ажиллагааны талаарх Монголбанкны дэд ерөнхийлөгч, тус зөвлөлийн даргын мэдээллийг сонсов. Монголбанкны Хяналтын зөвлөл нь 2025 оны эхний улиралд 7 удаа хуралдсан болохыг Төв банкны дэд ерөнхийлөгч Г.Энхтайван танилцуулаад, Улсын Их Хурлын 2003 оны 39 дүгээр тогтоолоор баталсан “Монголбанкны Хяналтын зөвлөлийн ажиллах журам”-ын 6.2 дахь заалттай холбоотой саналыг танилцуулсан юм. Үргэлжлүүлэн Монголбанкны Хяналтын зөвлөлийн дарга Н.Ууганбаатар тус зөвлөлийн үйл ажиллагааны талаар товчхон танилцуулав.
Зөвлөл улиралд нэг удаа хуралдах зохицуулалттай ч шинээр байгуулагдсан учраас тайлант хугацаанд 7 удаа хуралдаж, Хяналтын зөвлөлийн 2024 онд үйл ажиллагаа, үр дүнтэй танилцахын хамт 2025 оны ажлын төлөвлөгөөгөө батласан байна. Мөн Монголбанкны дотоод аудит, хөндлөнгийн аудит, нөөцийн удирдлага, санхүү бүртгэл, хууль эрх зүй, хяналт шалгалт, банкны бүтцийн өөрчлөлт, бодлогын газруудын мэдээлэлтэй танилцжээ. Түүнчлэн хуулиар хүлээсэн үүргээ үр дүнтэйгээр хэрэгжүүлэхэд Монголбанкны удирдлагатай хэрхэн үр өгөөжтэй, зохистой харилцаж ажиллах талаар хэлэлцэж, Төв банкны засаглал, бүтэц зохион байгуулалтын өнөөгийн байдал, энэ чиглэлээр олон улсын байгууллагуудаас өгсөн санал зөвлөмж, хэрэгжүүлж байгаа төсөл хөтөлбөртэй танилцсан байна. Мөн зээлийн хүүг бууруулаx чиглэлд 2011-2023 онд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний агуулга, боловсруулсан аргачлал, үр дүнг судалсан гэв. Эдгээрийн үр дүнд Хяналтын зөвлөлөөс гаргахаар төлөвлөж буй санал, дүгнэлт, зөвлөмжүүдийн талаар нэгбүрчлэн дэлгэрэнгүй тайлбар хийсэн юм.
Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хуулийн 381.1 заалтыг хэрэгжүүлэх талаар эрх бүхий байгууллагуудтай хамтран идэвх чармайлт гарган ажиллаx; Хөндлөнгийн аудитын тодорхой зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх; Эрсдэлийн удирдлагын нэгдсэн тогтолцоо бүрдүүлэх, ОУВС-ийн ELRIC аргачлал зэрэг түгээмэл арга хэрэгслийн хүрээнд цогцоор нь эргэн харж боловсронгуй болгох шаардлагатай байгаа талаар Хяналтын зөвлөлийн дарга Н.Ууганбаатар хэлж байв. Түүнчлэн засаглалын хяналт, тэнцлийг хангах буюу дотоод аудит, дотоод хяналтын үйл ажиллагааны бие даасан хараат бус байдлыг хангах, дотоод хяналтын үйл ажиллагааны үр дүнтэй байдлыг нэмэгдүүлэx; Дотоод аудитын газар, Эрсдэлийн удирдлагын алба зэрэг үндсэн чиг үүргийн газруудад тогтмол 2-3 хүний орон тоо дутуу байгааг анхаарах шаардлагатай хэмээгээд холбогдох тайлбар хийв. Мөнгө угаахтай тэмцэх хяналт шалгалтын ажиллагаа нь Хяналт шалгалтын газар, Санхүүгийн мэдээллийн алба гэсэн нэгжүүдэд зэрэгцэн хэрэгжиж байгаа нь чиг үүргийн давхцал байгаа эсэхэд үнэлгээ хийн тогтооx, тогтвортой ногоон хөгжлийн талаарх нэгдсэн бодлогын нэгж хариуцсан ажилтан одоогоор томилогдоогүй байгаад анхаарах зэргийг тодотгож байлаа. Энэ үеэр “Монголбанкны Хяналтын зөвлөлийн ажиллах үйл ажиллагааны журам”-д оруулах өөрчлөлтийн талаар саналыг танилцуулсан юм.
Үргэлжүүлэн тулгамдаж буй сорилтууд болон 2025 оны үйл ажиллагааны чиглэлийн талаар тэрбээр Байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулсан юм. Энэ онд тус зөвлөл нь холбогдох хууль, журaмд нийцтэй байдлаар хяналтын үйл ажиллагааг тогтмол, Монголбанкны үйл ажиллагаанд хүндрэлгүйгээр хэрэгжүүлж, хараат бусаар дүгнэлт, санал, зөвлөмж гарган танилцуулаxаар төлөвлөжээ. Мөн зөвлөлийн гаргасан дүгнэлт, зөвлөмжийн тэнцвэрт байдал болон шийдвэрийн хэрэгжилтийн үр дүнтэй байдлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор Монголбанкны удирдлагатай улирал бүр тогтмол уулздаг шинэ жишиг тогтооxоор зорьж байгаа гэв. Өмнөx үе үеийн зөвлөл болон бидний энэ үед тулгарах сорилтыг даван туулах, үйл ажиллагаагаа боловсронгуй болгоx, Төв банкны хяналт, засаглалын тогтолцоог шат ахиулах зорилгоор Төв банкны тухай хуулийн 271.1 заалт болон 2003 онд батлагдсан Зөвлөлийн үйл ажиллагааны журамд өөрчлөлт оруулаx саналыг УИX-д хүргүүлнэ гэлээ. 2011-2023 онд хэрэгжүүлсэн зээлийн хүү бууруулаx дөрвөн бодлогын бичиг баримтын талаар дүгнэлт гарган УИX болон Монголбанкны удирдлагад хүргүүлэx, энэ чиглэлд цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тодорхойлох дараагийн бодлогын баримт бичигт саналаа өгөx юм байна. Үргэлжлүүлэн зээлийн хүүг бууруулаx чиглэлээр авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, үр дүнгийн талаар тайлбар, дүгнэлт болон цаашид Хяналтын зөвлөлийн зүгээс анхаарах асуудлуудаа танилцуулсан.
Дээрх мэдээллүүдтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Ганбаатар, Л.Соронзонболд, Б.Мөнхсоёл, Г.Лувсанжамц, О.Цогтгэрэл, Ж.Алдаржавхлан, Р.Батболд, О.Батнайрамдал, М.Энхцэцэг, Г.Тэмүүлэн, Д.Энхтүвшин, О.Номинчимэг нар асуулт асууж, ажлын хэсгээс мэдээлэл, тайлбар, хариулт авав.
Монголбанкны Мөнгөний бодлогын хороо 2025 оны 3 дугаар сарын хурлаараа бодлогын хүүг 2 нэгж хувиар нэмэгдүүлж 12 хувьд хүргэсний нөлөөний талаарх тодруулгад Г.Энхтайван дэд ерөнхийлөгч хариулахдаа “Энэ шийдвэр зээлийн орчинд илт нөлөө үзүүлнэ. Төв банкны бодлогын арга хэмжээ болон бодлогын хүүгийн өөрчлөлтийн нөлөө 3-4 улирлын дараа зах зээлд илэрдэг. Бодлогын хүү өөрчлөгдөхөөс өмнө зээлийн жигнэсэн дундаж хүү 17.1 хувьтай байсан. Бодлогын хүүгийн өөрчлөлтөөс хамаараад өөрчлөгдөнө. Төв банкны эдийн засагчид тооцоолоход бодлогын хүү 1 хувиар нэмэгдэхэд зээлийн хүүд 0.7 орчим хувийн нөлөө үзүүлдэг гэжээ” хэмээн хариулав. Мөн гишүүдийн лавласны дагуу гадаад валютын албан нөөц, валютын зах зээлд интервенц хийх замаар оролцож буй арга хэмжээний үр нөлөөний талаар мэдээлэл өгсөн. Хяналтын зөвлөл нь хараат бусаар ажиллах, дунд болон урт хугацааны мөнгөний бодлогын чиглэлээр дорвитой ажиллах боломжтой институт учраас томилогддон ажиллах нийт хугацаа буюу зургаан жилийнхээ төлөвлөгөөг гаргах боломжтой эсэхийг гишүүд асууж байв. Холбогдох хууль, журмын хүрээнд үйл ажиллагаагаа төлөвлөсөн болохоо Монголбанкны Хяналтын зөвлөлийн дарга Н.Ууганбаатар тайлбарлаад, шинээр байгуулагдсан зөвлөл учраас дунд хугацааны төлөвлөгөө гаргаж амжаагүй байгаа гэлээ. Эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдал болон хэтийн төлөвтэй холбогдуулан Монголбанк болон Монголбанкны Хяналтын зөвлөл Засгийн газарт төсвийн бодлогын талаар зөвлөмж өгч, үр дүнтэй ажиллахыг хүсэхэд эрх зүйн орчин хязгаарлагдмал гэдэг тайлбарыг өгч байв.
Зээлийн хүүг бууруулах чиглэлд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээнүүдийн үр нөлөөний талаар судалгаатай нь холбоотой байр сууриа гишүүд илэрхийлж, энэ чиглэлээр Монголбанкны Хяналтын зөвлөлөөс авч хэрэгжүүлэх боломжтой арга хэмжээний талаар, зээлийн хүүг бууруулахын тулд арилжааны банкуудад ямар хөшүүрэг шаардлагатай гэж үзэж байгааг тодруулсан. Арилжааны банкуудын зээлийн үйл ажиллагааны талаар нягтлан судлах шаардлагатай гэдгийг Хяналтын зөвлөлийн дарга илэрхийлсэн. Моннголбанкны Хяналтын зөвлөлөөс ойрын хугацаанд арилжааны банкуудын төлөөлөлтэй уулзалт хийхээр төлөвлөөд байгааг энэ ташрамд дурдаж байв.
Ийнхүү мэдээлэл сонссны дараа Монголбанкны Хяналтын зөвлөлийн үйл ажиллагааны талаарх Монголбанкны ерөнхийлөгчийн саналыг холбогдох журмын хүрээнд шийдвэрлэхийг үүрэг болгоод, ойрын хугацаанд тус зөвлөлийн үйл ажиллагааны журмыг шинэчлэх саналаа ирүүлэхийг Байнгын хорооны дарга Р.Сэддорж чиглэл болгосон.
Дараа нь Засгийн газраас 2025 оны 03 дугаар сарын 26-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг шийдвэрлэв. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал танилцууллаа. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод нийцүүлэн эдийн засгийг зохицуулна.” гэж, Арван нэгдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “…үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журмыг хангах нь төрийн үүрэг мөн.” гэж тус тус заасан.
Зөвшөөрлийн тухай хуулийн 8.1 дүгээр зүйлийн 11.4 дэх заалтад зааснаар төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр эрхлэх бөгөөд тусгай зөвшөөрлийг хууль зүйн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн олгохоор тусгасан хэдий ч эдгээр үйл ажиллагаа болон тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн эрхлэх үйл ажиллагаатай холбоотой эрх, үүрэг, шаардлагыг нарийвчлан зохицуулсан зохицуулалт одоогоор байдаггүй байна.
Харин Монгол Улсад Казино байгуулах, ажиллуулахыг хориглох тухай 1999 оны нэг зүйлтэй хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа бөгөөд Эрүүгийн хууль болон Зөрчлийн тухай хуулиар мөрийтэй тоглоом тоглох, зохион байгуулахыг хориглож, хүлээлгэх хариуцлагыг тогтоосон.
Үндэсний статистикийн хорооноос хийсэн судалгаагаар 2023 оны байдлаар эдийн засгийн гэмт хэрэг 200 бүртгэгдэж, 2024 онд эдийн засгийн гэмт хэргийн улмаас нийт 417.2 тэрбум төгрөгийн хохирол учирч, эдийн засгийн гэмт хэргийн хохирогчийн 9.2 хувийг 18-29 насны бүлэг, 47.7 хувийг 30-39 насны бүлэг, 24.6 хувийг 40-49 насны бүлэг эзэлж байгаа гэдгийг төсөл санаачлагчийн илтгэлд дурдав.
Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт мөрийтэй болон бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа явуулах замаар мөнгө угаах, бусдыг залилах, татвар төлөхөөс зайлсхийх зэргээр эдийн засгийн гэмт хэргүүд ихээр үйлдэгдэж, сүүлийн 3 жилийн хугацаанд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 20.17 дугаар зүйлд заасан Мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах зүйл ангиар 669 хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж 200 хэргийг шүүхэд шилжүүлэх саналтай явуулж, 104 хэргийг шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэсэн байна. Монгол Улсад давхардсан тоогоор сүүлийн 3 жилийн хугацаанд хууль бус мөрийтэй тоглоомын 350-450 орчим сайт үйл ажиллагаагаа идэвхтэй явуулж байгааг гэлээ.
Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас Зөвшөөрлийн тухай хуульд заасан төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг “Темп партнерс” ХХК, “Эн Зэт Жи Эм” ХХК, “Мон Экс Бэй Ти Билэг” ХХК-д олгож, олон улсад бооцоот тоглоомын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 1XBET сайт нь одоогоор тусгай зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулдаг аж. Цагдаагийн байгууллагаас ирүүлсэн мэдээллээр Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт тусгай зөвшөөрөлгүйгээр үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа спортын бооцоот тоглоомын 1XBET сайтаар дамжуулан гэмт хэргийн замаар олсон хууль бус хөрөнгийг гуйвуулах, нуун далдлах, оффшор эргэлтэд оруулах, мөнгө угаах гол хэрэгсэл болж, залилах, мөрийтэй тоглоом тоглох, кибер гэмт хэрэг, авлига, албан тушаалын гэмт хэргийн замаар олсон мөнгийг угааж байгаа нөхцөл байдал тогтоогдсон болохыг Н.Учрал сайд танилцуулав.
Хууль бус мөрийтэй болон бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэхтэй тэмцэх чиглэлээр цагдаагийн байгууллага, Монголбанк, Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос 6036 домэйн хаягийн Монгол Улсаас хандах хандалтыг хязгаарлаж, Монополын эсрэг газраас Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт төлбөр, таувер, бооцоот тоглоомын зар сурталчилгааг бүтээж, түгээж байгаа этгээдийн үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийжээ. Нэр бүхий 2 аж ахуйн нэгжийн 7 контент бүтээгчийн зөрчлийн шинжтэй үйлдэлд 13.5 сая төгрөгийн торгууль ногдуулжээ.
Гадаад улс орнуудын цахим мөрийтэй болон бооцоот тоглоомыг хүлээн зөвшөөрч байгаа эсэх талаар 2024 оны 09 дүгээр сард гаргасан жагсаалтад манай улстай нийгмийн үнэлэмж, соёл, уламжлалын хувьд ижил төсөөтэй Ази-Номхон далайн бүс нутгийн улс орнуудыг судалж үзэхэд, нийт 46 улс орны 21 улс нь цахим мөрийтэй болон бооцоот тоглоомыг хууль бус гэж тооцож, 7 улс хуулиар хүлээн зөвшөөрч, 6 улс хэсэгчилсэн байдлаар зохицуулж, 13 улс одоогоор зохицуулалтгүй байдаг аж. Япон, БНСУ, БНХАУ, Тайланд, Вьетнам, Индонез, Малдив, Непал, Лаос, Бангладеш зэрэг улс цахим хэлбэрийг хууль бус гэж тооцдог байна. Мөн мөрийтэй тоглоомын газар ажиллуулахыг хууль бус гэж тооцсон 18, хүлээн зөвшөөрсөн 15, хэсэгчилсэн 8, зохицуулалтгүй 4, зөвхөн Засгийн газар нь зохицуулдаг 1 улс байдгийг тэрбээр дурдав.
Мөрийтэй болон бооцоот тоглоом тоглосоноос эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг тодруулахад олон улсын сэтгэцийн эмгэгийн жагсаалтад F63.0 онош буюу мөрийцөх донг хамааруулжээ. АНУ-ын Аддиктологийн хүрээлэн (Донтолт-Зан үйл, сэтгэл заслын хүрээлэн)-гийн судалгаагаар тоглоомын дон буюу мөрийцөх донтой үед хүний уураг тархинд сэтгэцэд нөлөөлөх бодист донтох эмгэгтэй хүнтэй ижил өөрчлөлт бий болдог болохыг тогтоосон байдаг байна. Мөн тоглоомын донтой хүмүүсийн дунд амиа хорлох явдал түгээмэл байдаг ба Австралийн эрдэмтдийн хийсэн судалгаагаар амиа хорлосон хүмүүсийн 17 хувь нь тоглоомын донтой байсан, энэ төрлийн донтой таван хүн тутмын нэг нь амиа хорлох оролдлого хийж байсныг тогтоосон байдаг аж.
СЭМҮТ-д хандаж мөрийцөх дон оноштойгоор эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авсан хүний тоо жил бүр нэмэгдэж байгааг мөн төслийн танилцуулгын үеэр дурдав. 2020 онд амбулаториор 3 хүн үзүүлж, 11 хүн хэвтэн эмчлүүлсэн бол 2021 онд амбулаториор 8 хүн үзүүлж, 10 хүн хэвтэн эмчлүүлсэн байна. 2022 онд 75 хүн амбулаториор үзүүлж 37 хүн хэвтэн эмчлүүлсэн. Харин 2023 он онд 101 хүн амбулаториор үзүүлж 45 хүн хэвтэн эмчлүүлжээ.
Манай улсын нийгэм, эдийн засаг, иргэдийн эрүүл мэндэд ихээхэн хэмжээний хохирол учруулж, эдийн засгийн аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлж байгаа үйлдлийг таслан зогсох зорилгоор Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон уг төсөлтэй холбогдуулан Эрүүгийн хуульд нэмэлт оруулах тухай, Зар сурталчилгааны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Банкны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хуулийн төслүүдийг боловсруулсан байна. Энэ хүрээнд төлбөрт, таавар, бооцоот тоглоом, цахим мөрийтэй тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэхийг бүхэлд нь хориглож, төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр эрхлэх үйл ажиллагаанаас хасах юм байна.
Н.Учрал сайдын дээрх танилцуулгатай холбогдуулан Байнгын хорооны хуралдаанд оролцож буй гишүүд хууль санаачлагчаас асуулт асууж, хариулт авав. Телевизээр явдаг хонжворт сугалааны талаарх зохицуулалт туссан эсэхийг Л.Соронзонболд гишүүн тодруулахад өргөн мэдүүлсэн төсөл тусгаагүй ч Улсын Их Хурал хэлэлцүүлгийн шатанд нэмж тусгах боломжтой гэдэг хариултыг өгөв. Түүнчлэн Банкны тухай хуульд оруулах өөрчлөлтийн талаарх тодруулгад “Одоо мөрдөгдөж буй Банкны тухай хуулиар харилцагчийн мэдээллийг зөвхөн прокурорын зөвшөөрлөөр тодорхой байгууллагад өгдөг бол төсөл дэх зохицуулалтаар энэ төрлийн гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа тохиолдолд мөрдөх байгууллагад холбогдох мэдээллийг шуурхай өгөх, мөн царцаах боломжтой болж байгаа” гэдэг хариултыг Төв банкны дэд ерөнхийлөгч өгөв.
О.Номинчимэг гишүүн, хуулийн төслийг баталсны дараа хэрэгжилтийг хэрхэн хангах, холбогдох талуудын уялдаа холбоог хэрхэн зохицуулж байгаа талаар тодрууллаа. Нэг хүний хувийн шийдвэр, хариуцлагын асуудал мэт боловч том зургаараа нийгэм, эдийн засгийн хэмжээнд асар их сөрөг үр дагавартай энэ нөхцөл байдлыг зохицуулах шаардлага байгааг Н.Учрал гишүүн тайлбарлаад төслүүдийн зохицуулалтын хүрээнд 65 хувиар бууруулах боломжтой гэдэг тооцооллыг танилцууллаа.
Цахим мөрийтэй тоглоом нь нийгмийн сүлжээ ашиглан пэйж болон групп үүсэх хэлбэрээр, мөн веб сайт буюу домэйн нэрээр сайтууд ажиллуулдаг, мөн аппликэйшн ашигладаг хэмээн Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны зүгээс танилцууллаа. Өнгөрсөн хугацаанд тус байгууллагаас Facebook компанид 3192 хууль бус контент устгуулах хүсэлт хүргүүлсний 84 хувийг нь устгасан байна. Веб сайтын хувьд 6030 домэйн нэрийг хязгаарлалтад оруулсан. Нийслэлийн прокурорын албан ёсны зөвшөөрлөөр 1XBET аппликэйшныг татах 11 домэйнийг хязгаарласан гэв. Түүнчлэн Монгол Улсын дотоодын хууль тогтоомждоо ямар нэг зохицуулалтыг тусгаагүй учир гадны байгууллагуудтай хамтран ажиллахад хүндрэлтэй байдгийг тайлбарлаж байв. Төслийг батлаад, холбогдох эрх зүйн зохицуулалтаа тодорхойлон, хэрэгжүүлээд эхэлсэн тохиолдолд гадны байгууллагуудад албан хүсэлтээ тавиад шийдвэрлэх боломжтой талаар хэлсэн юм. Далд хэлбэрт орох ч хуулиар хориглогдсон үйлдэл болох учраас хууль хяналтын байгууллага ажиллах нөхцөл ч тодорхой болно гэдгийг ажлын хэсгийн зүгээс тайлбарлаж байлаа. Хуулийн төсөл батлагдсан тохиолдолд холбогдох байгууллагууд хэрхэн уялдаа холбоогоо хангаж, түргэн шуурхай арга хэмжээ авах талаар онцгойлон анхаарах ёстой болно гэдгийг Н.Учрал сайд тайлбарласан.
Эхний ээлжид залуучууд яагаад мөрийтэй тоглоом тоглож байгаа суурь шалтгааныг зөв оношлох хэрэгтэй хэмээн Б.Жаргалан гишүүн хэллээ. Ажлын байр бий болгож, иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх, амьдралд нь хүрэлцэх цалин хангамжийг бий болгох нь чухал бөгөөд Засгийн газрын энэ чиглэлд ажиллах ёстой гэлээ. Хориглох нь хялбар шийдэл хэмээгээд мөрийтэй тоглоомын асуудлын талаар ул суурьтай зохицуулалтууд хийх нь зөв гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Иргэний дансны мэдээллийг прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр, цагдаагийн байгууллагад нээлттэй болгох ийм зохицуулалтыг хуульчлахдаа маш болгоомжтой хандах ёстой гэдгийг хэлж байв. Хувь хүний дансны мэдээлэл нь эмзэг, хувийн нууц мэдээлэл бөгөөд цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагаатай холбоотой олон асуудал гараад байгаа гэв. Хүний эрхтэй холбоотой асуудлыг ийн хөндөж байгаа учраас төслийг дэмжихгүй гэлээ.
Төсөл дэх зохицуулалт нь мэдээлэл солилцох агуулгатай, гэмт хэргийн шинжийг агуулсан бол залилангийн гэмт хэрэгтэй төсөөтэй байдлаар Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж байгаа хэмээн ажлын хэсгээс тайлбарласан. Төрийн байгууллагууд хоорондоо мэдээлэл солилцож, хуулиар хориглогдсон үйл ажиллагаанд татагдан оролцоод хохирсон иргэний мөнгийг гадагшаа шилжихээс нь өмнө царцаан, хязгаарлалт хийх боломжийг бүрдүүлж байгаа гэлээ.
Банкны тухай хууль нэмэлт оруулах замаар цагдаагийн байгууллага иргэдийн дансны мэдээллийг татаж авах онцгой эрхийг авах гэж байгаа нь Монгол Улсын бүх иргэнд хамаатай асуудал хэмээн Б.Жаргалан гишүүн тодотгосон бол төсөлд “төлбөрт таавар, бооцоот тоглоом, цахим мөрийтэй тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэх үйл ажиллагаа эрхлэх, зуучлах, агент хийх, төлбөрт таавар, бооцоот тоглоом, мөрийтэй тоглоомыг сурталчлах, цахим хэрэгслийг ашигласан залилах гэмт хэрэгт хуульд заасны дагуу мөрдөн шалгах байгууллагаас шаардсан тохиолдолд мэдээлэл солилцоно” гэж тусгасан байгаа хэмээн ажлын хэсэг тайлбарлав. Төслийн зохицуулалтыг оновчтой болгох, мөрийтэй тоглоом гэх зэрэг энэ төрлийн харилцааг бие даасан хуулиар зохицуулах шаардлагатай гэдэг байр суурийг Г.Уянгахишиг гишүүн илэрхийллээ.
Гишүүд хуулийн төслийн үзэл баримтлалтай холбогдуулан дэмжсэн, дэмжээгүй байр сууриа илэрхийлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн бол Г.Уянгахишиг гишүүн тусгайлсан зохицуулалт бүхий бие даасан хууль хэрэгтэй гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн юм. Зөвхөн хориглох зохицуулалтыг хуульчлахаас гадна бусад төрлийн арга хэмжээг цогцоор нь авч хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэдэг байр суурийг Б.Мөнхсоёл гишүүн илэрхийлсэн юм. М.Энхцэцэг гишүүн, энэ төрлийн тоглоомын хохирол минут, секундээр хэмжигдэж байгааг тодотгоод төслийг шуурхай хэлэлцэн батлах нь зүйтэй гэв. Үүний зэрэгцээ олон улсын сайн жишгийг нэвтрүүлж, төсөлд холбогдох зохицуулалтыг хэлэлцүүлгийн явцад нэмж тусгах боломжтой гэв. О.Батнайрамдал гишүүн, төслийн үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн. Зөвхөн эдийн засгийн төдийгүй нийгмийн хор уршгийг тооцох ёстойг онцлон тэмдэглэж байсан. Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс нөхцөл байдлыг тогтоож, шийдвэр гаргах гээд ажилласнаас хойш хэчнээн иргэн цахим мөрийтэй тоглоомын хохирогч болж, эрүүл мэндээр хохирч, гэр бүлүүд хүнд байдалд орж, улмаар улс орны эдийн засагт нөлөө үзүүлж байгааг тооцож, шуурхай арга хэмжээ авах шаардлагатай байгааг Н.Учрал гишүүн хэлж байв. Байнгын хорооны дарга Р.Сэддорж мөн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэх нь зүйтэй хэмээн дэмжиж буйгаа илэрхийллээ. Ингээд санал хураалт явуулахад Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 18 гишүүний 12 нь Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн юм. Түүнчлэн хамт өргөн мэдүүлсэн төсөл тус бүрийг үзэл баримтлалын хүрээнд дэмжих эсэх томьёоллоор тус бүрд нь санал хураалт явуулан шийдвэрлээд, энэ талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов.
Байнгын хорооны хуралдааны төгсгөлд Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэн, шийдвэрлэлээ. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн Э.Батшугар танилцуулав.
Монгол Улсын банкны салбарын зээлийн үлдэгдэл 2023 оны 1 дүгээр сарын байдлаар нийт 54.3 их наяд төгрөг байна. Зээлийн мэдээллийн тухай хууль батлагдах жилд буюу 2011 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар банкны салбарын зээлийн үлдэгдэл 9.4 их наяд төгрөг байсан гэлээ. Чанаргүй зээлийн үлдэгдэл нийт зээлийн үлдэгдлийн 10 хувьтай тэнцэж буюу зохих түвшинд байгаа бөгөөд цаашид хадгалах, бууруулах чиглэлээр банк, санхүүгийн салбарт мөрдөх хууль, тогтоомжийг нийгэм, эдийн засаг, салбарын хөгжилтэй уялдуулж батлах, шинэчлэх үйл ажиллагааг тогтмол хийж салбарын тогтвортой байдал хангагдана гэдгийг Э.Батшугар гишүүн онцоллоо.
Зээлийн мэдээллийн санд 13 арилжааны банк, 436 банк бус санхүүгийн байгууллага, харилцаа холбооны компаниуд, төрийн яам, агентлагуудын дэргэдэх сангууд, хадгаламж зээлийн хоршоо гэх мэтчилэн төрийн, хувийн хэвшлийн байгууллагууд иргэн, аж ахуй нэгжийн зээл, төлбөрийн үүргийн талаарх мэдээллийг нийлүүлдэг бөгөөд 2024 оны 02 дугаар сарын байдлаар 1.6 сая иргэн, 19.6 мянган аж ахуйн нэгжийн зээлийн мэдээлэл хадгалагдаж байгаа аж.
Зээлдэгчийн зээлийн түүхийн мэдээлэл үнэн зөв байж, зээлийн үнэлгээ, зэрэглэл тогтооход шаардагдах бүх мэдээллийг бүрэн хэмжээгээр агуулсан, мэдээлэл тогтмол шинэчлэгдэж, цаг үеийн мэдээллээр баяжигдаж түүн дээр суурилсан зээлдэгчийн үнэлгээ, зэрэглэл тогтоох онооны аргачлалыг баталсан нэгдсэн журам эрх бүхий бодлого тодорхойлогч байгууллага болох Монголбанк батлах шаардлагатай. Эрх бүхий байгууллагаар нэгдсэн аргачлал, түүний баталсан журамтай болсноор зээлийн мэдээллийн санд нийлүүлэгдэж байгаа мэдээллийг зөв ашиглах, бодит байдалтай нийцсэн, нэгдсэн онооны аргачлалаар зээлдэгчийн зэрэглэлийг тогтоох боломжтой болох юм байна.
Зээлдэгчийн зээлжих чадварыг нэгдсэн онооны аргачлалаар тодорхойлсноор зээлийн эргэн төлөлтийн найдвартай байдлыг хангах, банк, санхүүгийн салбарын тогтвортой ажиллагаа, аюулгүй байдал, банкны системийн нийт 28.6 их наяд төгрөгийн хадгаламжийн үлдэгдэл хөрөнгийн эргэн төлөгдөх баталгаа хамаарч байгааг хуулийн төсөл санаачлагч тайлбарлаж байв.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд зээлийн мэдээллийг ашиглан үйлчилгээ үзүүлэх этгээд зээлдэгчийн зээлжих чадварт зэрэглэл тогтоох гэж заасан боловч ямар аргачлал болон холбогдох журмын дагуу үнэлгээ хийж, зэрэглэл тогтоох талаар хуульд заагаагүй бөгөөд зээлдэгчийн зээлийн мэдээллийг зөв, бодит байдалтай нийцүүлэн ашигласнаар банк, санхүүгийн үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын санхүүгийн сахилгыг дээшлүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлж шийдвэр гаргалтыг тоон мэдээлэл, тодорхой арга, онооны аргачлалыг үндэслэн хэрэгжүүлэх боломжтой болох аж.
Үйл ажиллагааны цар хүрээ, орлого, ажлын байраар иргэдийг хангах, татвар төлөлт зэрэг үзүүлэлтээс харвал дотоодын аж ахуйн нэгжүүд нь банк, санхүүгийн салбарын томоохон оролцогчдын нэг болсныг илтгэх бөгөөд үүний үр дүнд дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд өөрчлөлтөд үзүүлэх нөлөө нэмэгдэж эдийн засгийн өсөлт, хүртээмжийн асуудал банк, санхүүгийн салбарын үйл ажиллагаатай нягт холбоотой болсон. Банк, санхүүгийн салбарын хүртээмжийн асуудлыг тогтмол сайжруулж, тоон мэдээлэл, нэгдсэн арга, аргачлалаар хангах нөхцөлийг хууль, эрх зүйн өөрчлөлтөөр бий болгосноор нийгэм, эдийн засгийн өсөлт, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх нөхцөл бүрдэх юм байна.
Хуулийн төсөл батлагдсанаар банк, санхүүгийн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, эрсдэлийн үнэлгээ, удирдлагад суурилсан үйл ажиллагаа сайжирч, зээл, санхүүжилт нэмэгдэх нөхцөл бүрдэх аж.
Хууль санаачлагчийн илтгэлтэй холбогдуулан Байнгын хорооны хуралдаанд оролцож буй гишүүд хууль санаачлагчаас асуулт асууж, хариулт авав. Мөн гишүүд хуулийн төслийн үзэл баримтлалтай холбогдуулан дэмжсэн, дэмжээгүй байр сууриа илэрхийлээд, санал хураалт явууллаа.
Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын гишүүдийн олонх буюу 61.1 хувь нь Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжив. Хамт өргөн мэдүүлсэн төсөл тус бүрийг үзэл баримтлалын хүрээнд дэмжих эсэхээр нэгбүрчлэн санал хураалт явуулан шийдвэрлээд, холбогдох санал, дүгнэлтээ чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.